Στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι
πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, όπως κόκκινα αυγά,
ετοιμασίες κ.λπ. υπάρχουν και τα εξής τουλάχιστον στα χωριά:
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν
τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι
(σπάγκο) κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι
μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια,
ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά …για
να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο
ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού
και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν
ότι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο
παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και
Μεγάλη Πέμπτη.
Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους
κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για το στολισμό του
Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην Κρήτη και ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει
το έθιμο ο ιερέας να μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του
Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας,
έστω και πολλές γενεές πίσω.
ΦΑΓΗΤΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες κ.α. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ.α.), τα διάφορα γιαχνί, τα παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ.α.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ, ΤΟ
ΣΤΕΦΑΝΙ-ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ
Τα Κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες..», λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός.» που αναφέρεται στη σταύρωση του Χριστού. Τα κάλαντα αυτά λέγονται συνήθως από σχολικές ομάδες. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας.
Η ΛΑΜΠΡΟΚΟΥΛΟΥΡΑ, ΤΑ
ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΙΑ & ΤΟ ΚΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες τυρόπιτες με μαλάκα ή μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία τριάδα. Γενικά τα εδέσματα και γλυκίσματα του Πάσχα κυριαρχεί το γάλα, το αυγό και το τυρί (μαλάκα και ανθότυρο) που τώρα υπάρχουν άφθονα, ενώ τα Χριστούγεννα το λάδι, το μέλι κ.α.
Το Πάσχα οι σύντεκνοι (= οι νονοί, οι συν τέκνοι) πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής (οι βοσκοί πάνε κατσοχοίρι (βλέπε πιο κάτω), κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης (ένα άσπρο κερί).
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ
ΦΟΥΝΑΡΑ
Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία - ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π.χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!».
Η ΦΟΥΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ
Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα (τη λεγόμενη φουνάρα= η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν μπαλωθιές( πυροβολισμοί)....
